Podatek VAT (ang. Value Added Tax) to powszechny podatek pośredni nakładany na większość towarów i usług na różnych etapach obrotu gospodarczego. Jest on doliczany do ceny produktów i usług na każdym etapie łańcucha dostaw, począwszy od producenta, przez hurtownika i detalistę, aż po ostatecznego konsumenta. Ostatecznie to nabywca końcowy ponosi rzeczywisty koszt podatku VAT, ponieważ podmioty uczestniczące w obrocie mogą odliczać naliczony VAT od kwoty, którą muszą odprowadzić do urzędu skarbowego. W większości krajów VAT stanowi jedno z głównych źródeł dochodów budżetowych i jest regulowany przez szczegółowe przepisy krajowe oraz międzynarodowe.
System VAT opiera się na mechanizmie odliczania podatku naliczonego od podatku należnego. Przedsiębiorcy, którzy są zarejestrowani jako płatnicy VAT, mogą odliczyć kwotę VAT zapłaconego przy zakupie towarów i usług od kwoty podatku należnego wynikającego ze sprzedaży. W rezultacie realne obciążenie podatkowe ponosi konsument końcowy, ponieważ tylko on nie ma możliwości dokonania odliczenia. W zależności od kraju oraz specyfiki branży stosowane są różne stawki VAT, które mogą obejmować stawki podstawowe, obniżone oraz zwolnienia z podatku. W Unii Europejskiej minimalna podstawowa stawka VAT wynosi 15%, choć w większości państw jest ona wyższa.
Podatek VAT pełni istotną rolę w gospodarce, zapewniając stabilne dochody budżetowe i wpływając na ceny towarów i usług. Jego skuteczne funkcjonowanie wymaga przejrzystych regulacji oraz efektywnego systemu kontroli fiskalnej, aby zapobiegać nadużyciom podatkowym, takim jak oszustwa karuzelowe czy unikanie płatności VAT. Nowoczesne technologie oraz cyfryzacja administracji podatkowej ułatwiają monitorowanie rozliczeń i zmniejszają ryzyko nieprawidłowości. Mimo że VAT jest często krytykowany za wpływ na podwyższanie kosztów życia, jego struktura pozwala na efektywne i sprawiedliwe opodatkowanie konsumpcji przy jednoczesnym wsparciu dla firm poprzez możliwość odliczeń podatkowych.
