Analiza Kosztów w Układzie Rodzajowym

Gospodarkę możemy określić jako całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie, kraju lub na całym świecie. Działalność ta polega na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług, zgodnie z potrzebami ludności. W procesie produkcyjnym bardzo ważna może być analiza kosztów w układzie rodzajowym.

Wprowadzenie

W warunkach gospodarki rynkowej produkcja dóbr materialnych i niematerialnych odbywa się w konkretnych jednostkach gospodarczych, które, aby osiągnąć zakładane cele, muszą na każdym etapie swojej  działalności podejmować wiele różnych decyzji.

Proces podejmowania tych decyzji przez jednostki gospodarcze nazywany jest ogólnie procesem gospodarczym. Analiza ekonomiczna polega na badaniu związków zachodzących pomiędzy różnymi elementami procesów gospodarczych. Podstawową korzyścią płynącą ze stosowania analizy ekonomicznej jest możliwość stawiania trafnych diagnoz, oraz wsparcie przy podejmowaniu ważnych decyzji. Analiza ekonomiczna stanowi bardzo szerokie zagadnienie, jest stosowana zarówno w skali mikro jak  również makroekonomicznej.

Tematem niniejszej pracy, jest analiza kosztów w układzie rodzajowym. Natomiast koszty jako takie są przedmiotem zainteresowania analizy finansowej przedsiębiorstwa, która to z kolei obok analizy techniczno-ekonomicznej,  jest częścią składową szeroko pojętej analizy ekonomicznej. Szczegółowy podział, oraz definicje powyższych pojęć znajdą się w dalszej części pracy.

Podstawowe pojęcia

     Analiza ekonomiczna jest zagadnieniem bardzo złożonym i można ją rozpatrywać na wielu płaszczyznach. Wspomniana już wcześniej analiza mikroekonomiczna oraz makroekonomiczna analizuje procesy gospodarcze odpowiednio w poszczególnych jednostkach gospodarczych, oraz bardziej złożonych strukturach. Drugim kryterium podziału szeroko pojętej analizy ekonomicznej może być to zaproponowane przez prof. Wiktora Gabrusewicza w publikacji „Podstawy analizy finansowej”.

Autor uważa że analizę ekonomiczną można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia, z punktu teoretycznego oraz praktycznego. Z punktu widzenia teoretycznego analiza ekonomiczna jest nauką i jako dyscyplina naukowa zajmuje się tworzeniem nowych metod badawczych oraz adaptacją narzędzi badawczych z innych dyscyplin naukowych, do nowych warunków funkcjonowania przedsiębiorstw.

Natomiast analiza ekonomiczna jako działanie praktyczne, występuje w roli podstawowego narzędzia zarządzania i sprowadza się do wykorzystania metod wypracowanych przez analizę jako naukę do badania i oceny efektywności konkretnego przedsiębiorstwa [1]. Warto również zauważyć, że te dwa różne podejścia do analizy ekonomicznej mają ze sobą ścisły związek.

     Inne, bardziej szczegółowe kryterium podziału analizy ekonomicznej zakłada podział na analizę techniczno-ekonomiczną oraz analizę finansową. Podział taki przedstawia dwie strony gospodarowania w przedsiębiorstwie, stronę rzeczową i finansową. Na poniższej grafice możemy zobaczyć ten podział wraz z elementami, które zaliczają się do poszczególnych kategorii. Tabela pochodzi z cytowanej wcześniej pracy Profesora Gabrusewicza.

Analiza kosztów w układzie rodzajowym, analiza finansowa

     Z uwagi na temat pracy, który dotyczy analizy kosztów, dalsza część opracowania będzie poświęcona głównie analizie finansowej. Jak można było zobaczyć na powyższej grafice, koszty obok przychodów, sytuacji majątkowej oraz  finansowej przedsiębiorstwa, są przedmiotem zainteresowania właśnie analizy finansowej. Gospodarka rynkowa jako taka  jest gospodarką pieniężną, z czego wynika fakt, że analiza finansowa ma kluczowe znaczenie przy podejmowaniu różnego rodzaju decyzji, bieżących oraz strategicznych.

     Definicje pojęcia analizy finansowej, które możemy znaleźć w literaturze ekonomicznej, są dość proste i zrozumiałe. Generalnie analiza finansowa określana jest jako część analizy ekonomicznej, która zajmuje się oceną efektywności działalności przedsiębiorstwa oraz jego sytuacją majątkową i finansową. Natomiast jeżeli zadamy pytanie o przedmiot analizy, czyli to, co należy objąć analizą finansową, otrzymamy różne odpowiedzi w zależności od tego kto  i w jakim celu przeprowadza analizę, oraz jakimi danymi liczbowymi dysponuje.

Dla przykładu w zależności od przeznaczenia analizy dzielimy ją na wewnętrzną i zewnętrzną. Analiza wewnętrzna przeprowadzana jest przez samo przedsiębiorstwo, natomiast analizę zewnętrzną przeprowadza podmiot spoza przedsiębiorstwa. Różne kryteria podziału oraz rodzaje analizy finansowej przedstawia poniższa tabela

Kryteria podziału	Rodzaje analizy finansowej
Przyjęta metoda badań	– analiza funkcjonalna – analiza kompleksowa – analiza decyzyjna
Zakres przedmiotowy badań	– analiza całościowa – analiza odcinkowa
Szczegółowość badań	– analiza ogólna – analiza szczegółowa
Forma badań	– analiza wskaźnikowa – analiza rozliczeniowa
Czas objęty analizą	– analiza retrospektywna – analiza bieżąca – analiza prospektywna
Zakres przestrzenny badań	– analiza pojedynczego przedsiębiorstwa – analiza międzyzakładowa
Przeznaczenie analizy	– analiza wewnętrzna – analiza zewnętrzna

Czym są koszty

     Niezbędnym warunkiem rozwoju społeczeństwa jest produkcja dóbr materialnych, Każda produkcja wymaga ponoszenia określonych nakładów, które nazywamy kosztami. Koszty powstają wewnątrz przedsiębiorstwa, natomiast przychody na zewnątrz, dlatego też koszty często określa się przymiotnikiem „własne”, co oznacza, że są pokrywane ze środków własnych przedsiębiorstwa.

Pełną definicję kosztów znajdziemy między innymi w publikacji Kazimierza Sawickiego „Rachunek kosztów”. „Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki niestanowiące zużycia związane z prowadzeniem normalnej działalności przez jednostkę gospodarczą w określonej jednostce czasu” [2].

     Rozpatrując koszty własne w kontekście analizy finansowej można stwierdzić że stanowią one najważniejszy wskaźnik gospodarności przedsiębiorstwa, gdyż świadczą o trafności decyzji podejmowanych przez jego ścisłe kierownictwo. Tutaj wyłania się jeden z głównych celów  analizy kosztów którym jest ocena wielkości i struktury poniesionych kosztów rozpatrywanego okresu. W cytowanej powyżej publikacji Kazimierza Sawickiego znajdziemy pełną listę celów a właściwie konkretnych zadań analizy finansowej, które z tych celów wynikają. 

1. Poznanie wielkości, dynamiki i struktury kosztów własnych całego przedsiębiorstwa, jego części lub konkretnych rodzajów działań w rozpatrywanym okresie.
2. Ustalenie odchyleń kosztów faktycznych w stosunku do przyjętej podstawy porównania.
3. Rozpoznanie głównych czynników determinujących wielkość i strukturę kosztów oraz określenie siły i kierunku ich oddziaływania na koszty.
4. Wykrywanie niedociągnięć w działalności przedsiębiorstwa oraz wskazania kierunków i ewentualnych przedsięwzięć prowadzących do obniżki kosztów.
5. Dostarczanie danych do planowania i kształtowania kosztów w okresach przyszłych.

Koszty w układzie rodzajowym

      Koszty to zbiór bardzo wielu różnych pozycji, dlatego niezbędne jest ich łączenie w grupy. Taki podział kosztów na składniki oraz łączenie ich w grupy nazywamy klasyfikacją kosztów. Klasyfikacji kosztów możemy dokonywać w oparciu o wiele różnych kryteriów. Podstawowym kryterium podziału całkowitych kosztów przedsiębiorstwa jest ich rodzaj, a koszty pogrupowane według tego kryterium tworzą układ rodzajowy.

     W układzie rodzajowym ewidencjonowane są koszty proste, odnoszące się do bieżącej działalności przedsiębiorstwa, ale tylko takie koszty które faktycznie zostały poniesione.           W zależności od potrzeb, układ rodzajowy kosztów może być mniej lub bardziej rozbudowany.

Jednak typowy układ rodzajowy kosztów stosowany w ewidencji i sprawozdawczości wygląda następująco:

1. Zużycie materiałów i energii.
2. Usługi obce
3. Podatki i opłaty
4. Wynagrodzenia
5. Świadczenia na rzecz pracowników.
6. Amortyzacja
7. Pozostałe koszty.

     Analiza kosztów w  układzie rodzajowym jest wstępną analizą kształtowania się kosztów przedsiębiorstwa w danym okresie. Mimo to dzięki niej  można ustalić między innymi wielkość i strukturę nakładów pracy poniesionej na tworzenie konkretnej produkcji. Jedną z głównych zalet układu rodzajowego kosztów jest to, że pozwala łatwo oddzielić koszty materialne od niematerialnych.

     Analizę kosztów układu rodzajowego, jak każdą inną analizę wykonuje się według ściśle określonego harmonogramu. Taki przykładowy uporządkowany ciąg czynności analitycznych, znajdziemy w publikacji pod redakcją Edmunda Kurtysa „Analiza kosztów własnych przedsiębiorstwa”; należą do nich kolejno:

1. Porównanie kosztów faktycznych danego okresu z kosztami planowanymi na ten okres i kosztami faktycznymi poprzednich okresów.
2. Ustalenie dynamiki kosztów rodzajowych
3. Ocena struktury kosztów rodzajowych
4. Rozpoznanie czynników powodujących zmiany wielkości i strukturę kosztów rodzajowych
5. Porównanie wskaźników struktury rodzajowego układu kosztów badanego przedsiębiorstwa ze wskaźnikami struktury innych przedsiębiorstw.

Analiza kosztów w układzie rodzajowym, podsumowanie

     Z przedstawionych powyżej uporządkowanych czynności analitycznych możemy wywnioskować że kluczowym elementem analizy całkowitych kosztów w układzie rodzajowym jest analiza ich struktury.  Dzięki niej dowiemy się jaki jest udział poszczególnych elementów układu rodzajowego w całkowitych kosztach.

     W przedsiębiorstwie troszczącym się o postęp techniczny i organizacyjny, zmiany w strukturze kosztów powinny zmierzać do wzrostu udziału kosztów amortyzacji, kosztów materiałowych oraz kosztu zużycia energii, przy jednoczesnym spadku kosztów pracy.

Bibliografia

1. W. Gabrusewicz „Podstawy analizy finansowej”. PWE Warszawa 2002.
2. „Rachunek kosztów” red. Kazimierz Sawicki, Warszawa 1996
3. „Analiza kosztów własnych przedsiębiorstwa” red. Edmund Kurtys Wrocław 1996

Zachęcamy do zapoznania się również z innymi wpisami na naszym blogu. Jeśli podobał Ci się ten artykuł, napisz w komentarzu, oraz udostępnij go w mediach społecznościowych.