Jednostka budżetowa to podmiot sektora finansów publicznych, który jest finansowany bezpośrednio z budżetu państwa lub samorządu i nie prowadzi działalności gospodarczej nastawionej na zysk. Działa na podstawie środków otrzymanych z budżetu, co oznacza, że jej wydatki są pokrywane z przyznanych funduszy, a ewentualne dochody są odprowadzane do budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Struktura i funkcjonowanie jednostek budżetowych regulowane są przez ustawę o finansach publicznych, która określa zasady ich organizacji, gospodarowania środkami oraz odpowiedzialności finansowej.
Jednostki budżetowe pełnią kluczową rolę w funkcjonowaniu administracji publicznej i realizacji zadań państwowych oraz samorządowych. Obejmują one instytucje takie jak urzędy administracji rządowej, szkoły publiczne, przedszkola, jednostki wojskowe, policja, sądy, prokuratury oraz placówki ochrony zdrowia finansowane z budżetu państwa. Ich głównym celem jest świadczenie usług publicznych, które nie generują bezpośrednich przychodów, ale są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa i państwa. Wydatki tych jednostek są ściśle kontrolowane i podlegają zasadom dyscypliny finansowej, co zapewnia przejrzystość oraz efektywność wykorzystania środków publicznych.
Jedną z najważniejszych cech jednostek budżetowych jest brak możliwości samodzielnego gromadzenia nadwyżek finansowych i ich reinwestowania. Oznacza to, że wszelkie niewykorzystane środki na koniec roku budżetowego są zwracane do budżetu, a nowe środki są przyznawane na kolejny okres w ramach planowania finansowego. Dzięki temu mechanizmowi zapewniona jest kontrola nad wydatkami publicznymi i ich zgodność z założonymi celami. Efektywne zarządzanie jednostkami budżetowymi ma istotne znaczenie dla stabilności finansowej państwa oraz jakości świadczonych usług publicznych, dlatego podlegają one ścisłemu nadzorowi i audytom.
