Naczelne Zasady Rachunkowości

Rachunkowość jest powszechnie uznawanym „językiem biznesu”, który umożliwia sprawne porozumiewanie się wszystkich uczestników życia gospodarczego, niezależnie od miejsca, w którym żyją, czy języka, którym się posługują. Jest to możliwe między innymi dzięki wprowadzeniu międzynarodowych standardów rachunkowości, dzięki którym ponadnarodowe firmy mogą z powodzeniem działać na wielu różnych rynkach, a ich działy księgowości bez przeszkód wymieniają się informacjami. Naczelne zasady rachunkowości mają wymiar międzynarodowy, dzięki czemu są zrozumiałe na całym świecie.

Wprowadzenie

Rachunkowość jest czasem określana jako dziedzina nauki, która powstała w odpowiedzi na niedoskonałość ludzkiej pamięci. Ludzki umysł nie jest w stanie dokładnie zarejestrować wszystkich informacji, które nieustannie do niego docierają, dlatego pojawiła się potrzeba wspomagania pamięci różnego rodzaju notatkami i zapisami. Precyzyjne rejestrowanie, przetwarzanie, a następnie prezentowanie informacji ma szczególne znaczenie przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

To dzięki rachunkowości możemy dokładnie rejestrować i udostępniać informacje dotyczące zjawisk gospodarczych. W taki sposób powstaje ewidencja gospodarcza, którą definiuje się właśnie jako rejestrowanie informacji o zjawiskach gospodarczych.

Rachunkowość – definicje oraz funkcje.

W kilku prostych słowach rachunkowość można określić jako sformalizowany system ewidencji gospodarczej, odzwierciedlający proces prowadzonej działalności gospodarczej. Jednak przyglądając się rachunkowości nieco dokładniej, wyróżnimy poszczególne jej odmiany, z których każdy wymaga nieco innego podejścia.

Skupiając się przez chwilę na dwóch najważniejszych odmianach rachunkowości, czyli rachunkowości finansowej i zarządczej, już na pierwszy rzut oka dostrzeżemy istotne różnice. Rachunkowość finansowa jest oparta o obowiązujące w Polsce prawo bilansowe, a generowane przez nią informacje przeznaczone są głównie do odbiorców zewnętrznych. Rachunkowość zarządcza bardzo ściśle łączy rachunkowość z zarządzaniem przedsiębiorstwem, natomiast informacje przez nią wytwarzane, wykorzystuje się głównie w szeroko pojętym procesie zarządzania czy planowania.

Aby właściwie zrozumieć istotę rachunkowości, warto zapoznać się ze szczegółową definicją tego pojęcia. E. Burzym określa rachunkowość jako „elastyczny, podmiotowy system informacyjno-kontrolny, zdeterminowany metodą bilansową, która jest nierozerwalnie z nim związaną metodą poznawczą, umożliwiającą tworzenie liczbowego obrazu powstawania, podziału i przepływu wartości oraz wynikających stąd rozrachunków między podmiotami gospodarczymi” [1].

Cytowana powyżej definicja jest dosyć skomplikowana i zawiła, oraz wydaje się być przejawem bardzo naukowego podejścia do rachunkowości. Trochę inny punkt widzenia, oparty bardziej na funkcji informacyjnej rachunkowości, znajdziemy w publikacji Stanisława Skrzywana „Teoretyczne podstawy rachunkowości”.

Według autora „rachunkowość jest szczególnym rodzajem jednostkowej ewidencji gospodarczej. Stanowi ona system ciągłego w czasie ujmowania, grupowania, prezentacji i interpretowania wyrażonych w pieniądzu i bilansujących się ogólnych i szczegółowych danych liczbowych o działalności gospodarczej i sytuacji majątkowej jednostki gospodarczej” [2].

Podstawowe części, oraz naczelne zasady rachunkowości

     Wyróżniamy trzy podstawowe części rachunkowości; księgowość, rachunek kosztów oraz sprawozdawczość finansową. Księgowość jest czasami błędnie utożsamiana z rachunkowością, a faktycznie jest ona tylko częścią rejestracyjną całego systemu rachunkowości. Często też sam proces prowadzenia ksiąg rachunkowych określany jest jako księgowość. Dokładną definicję rachunku kosztów znajdziemy  w książce Edwarda Nowaka „Rachunek kosztów w przedsiębiorstwie”.

Według autora „rachunek kosztów stanowi wyodrębniony podsystem systemu informacyjnego rachunkowości zajmujący się ustalaniem, w różnych przekrojach, wyrażonej w pieniądzu wartości nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej oraz usług obcych poniesionych w ustalonym czasie i z określonym przeznaczeniem” [3].

Wspomniana już wcześniej funkcja informacyjna rachunkowości, nie jest jedyną, jaką we współczesnej gospodarce pełni rachunkowość, nie bez powodu jednak wymieniana jest przeważnie na pierwszej pozycji. Społeczeństwo informacyjne, w jakim obecnie żyjemy, traktuje informację jako cenny towar, który warto pozyskiwać, przechowywać i przetwarzać. Ma to szczególne znaczenie w wysoko rozwiniętej gospodarce rynkowej, gdzie odpowiednio pozyskane informacje wykorzystuje się w szerokim zakresie.

Pozostałe funkcje rachunkowości, o których również należy wspomnieć to funkcja kontrolna, analityczna oraz stymulacyjna. Uporządkowany system ewidencji zdarzeń gospodarczych jest doskonałym narzędziem kontroli wewnętrznej i zewnętrznej, natomiast analiza i interpretacja danych dostarczanych przez rachunkowość, oznacza jej funkcję analityczną.

Rachunkowość uproszczona

Kończąc wprowadzenie do tematu rachunkowości, należy wspomnieć jeszcze o rachunkowości uproszczonej, chociaż w tym przypadku bardziej adekwatnym będzie określenie księgowość uproszczona. Uproszczona forma księgowości, czy raczej uproszczona forma ewidencji gospodarczej, jest określeniem raczej potocznym, które nie występuje w rachunkowości.

Obejmuje ewidencje i rejestry prowadzone tylko w celu ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego. Funkcjonuje właściwie obok rachunkowości i jest przeznaczona dla drobnych przedsiębiorstw, często jedno lub kilku osobowych, generujących stosunkowo niewielki obrót. Podstawową formą prowadzenia tzw. księgowości uproszczonej jest podatkowa księga przychodów i rozchodów, w której ewidencjonuje się wszystkie przychody i rozchody z danego okresu.  

O tym kto może skorzystać z uproszczonej formy księgowości, decyduje ustawa o rachunkowości. W art.2 wymienia ona podmioty bezwzględnie zobowiązane do prowadzenia tzw. pełnej księgowości [4]. Jednym z kryteriów, jakie musi spełnić przedsiębiorstwo, aby mogło skorzystać z uproszczonej formy księgowości, jest suma przychodów poprzedniego roku obrotowego.

Nie może ona przekroczyć 1,2 mln euro (w przeliczeniu na złotówki). Spółki prawa handlowego, inne osoby prawne oraz organizacje nieposiadające osobowości prawnej, nie mogą skorzystać z uproszczonej księgowości, bez względu na wysokość dochodów.

Pojęcie i rodzaje zasad rachunkowości

W literaturze naukowej zawarto wiele dokładnych definicji określających pojęcie zasad rachunkowości. Jak to zwykle bywa, jedne z nich są proste i zwięzłe, natomiast inne bardzo precyzyjne i szczegółowe. Naczelne zasady rachunkowości określane są przeważnie jako zbiór obowiązujących norm, procedur, tudzież zasad, prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz sporządzania sprawozdań finansowych.

Dla przykładu Wiktor Gabrusiewicz w publikacji „Sprawozdawczość i analiza finansowa przedsiębiorstwa określa zasady rachunkowości jako: »reguły (wytyczne) dotyczące prowadzenia ksiąg rachunkowych, oraz sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych [5]. Z kolei Zbigniew Messner definiuje zasady rachunkowości jako: „zbiór obowiązujących reguł, procedur i norm, które są stosowane w praktyce, aby dostarczane informacje o sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa, jego działalności gospodarczej i osiąganych wynikach finansowych były pełne, jasne, rzetelne i użyteczne” [6].

Naczelne zasady rachunkowości możemy podzielone na trzy grupy. W taki sposób wyróżnimy zasady uniwersalne, zasady podstawowe oraz zasady szczegółowe. Zasady uniwersalne są powszechnie stosowane nie zależnie od kraju, ustroju politycznego czy gospodarczego w danym kraju.

Stosowanie zasad podstawowych i szczegółowych, uzależnione jest od obowiązujących rozwiązań prawnych czy powszechnie stosowanej praktyki w danym kraju. W dalszej części pracy znajdzie się opis większości powszechnie znanych zasad, należących do poszczególnych grup. Wszystkie zasady podstawowe, są dokładnie opisane w rozdziale pierwszym wspomnianej już wcześniej ustawy o rachunkowości.

Naczelne zasady rachunkowości, zasady uniwersalne

• Zasada periodyzacji – ewidencja operacji gospodarczych powinna być prowadzona z podziałem na okresy sprawozdawcze.
• Zasada podmiotowości – rachunkowość prowadzi się w jednostkach gospodarczych określonych nazwą i wyodrębnionych pod względem organizacyjnym i prawnym.
• Zasada dwustronnego (podwójnego) zapisu – jest jedną z najstarszych zasad rachunkowości, opiera się na rozpatrywaniu majątku podmiotu gospodarczego w dwóch wariantach; pod względem formy występowania oraz źródła finansowania.

Zasady podstawowe.

• Zasada kontynuacji działania – „przyjmuje się założenie, że jednostka będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym istotnie zakresie” [8].
• Zasada memoriałowa – oznacza, że w „księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty” [9].
• Zasada współmierności – „dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty, lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione” [10].
• Zasada ciągłości – „przyjęte zasady (politykę) rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, dokonując w kolejnych latach obrotowych jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów” [11].
• Zasada przewagi treści nad formą – „jednostka może w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na realizację obowiązku określonego w ust.1” [12].
• Zasada prawdziwego i rzetelnego obrazu – „jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy” [13].

Zasady szczegółowe

• Zasada porównywalności sprawozdań,
• Zasada terminowości i aktualności,
• Zasada wiarygodności,
• Zasada bezstronności.

Naczelne zasady rachunkowości, podsumowanie

     Głównym zadaniem rachunkowości jest dostarczanie informacji finansowych związanych z działalnością jednostki gospodarczej. Naczelne zasady rachunkowości zostały stworzone po to, aby te informacje były możliwie precyzyjne i bezbłędne, gdyż tylko rzetelna, jasna i pełna informacja o sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa, zapewni sprawne nim zarządzanie.  

Przypisy

1.    Burzym E. ,, Istota, zadania i znaczenie rachunkowości w gospodarce narodowej” Warszawa 1997.

2.    Skrzywan S. ,,Teoretyczne podstawy rachunkowości” PWE, Warszawa 1968.

3.    Nowak E. „Rachunek kosztów przedsiębiorstwa” Wrocław 2005.

4.    Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591

5.    Wiktor Gabrusewicz, Sprawozdawczość i analiza finansowa przedsiębiorstwa. Poznań 2009

6.    Zbigniew Messnej, „Podstawy rachunkowości”.  Katowice 2003

7.    Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591

8.    Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 art. 5 ust.2

9 .   Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 art. 6 ust 1

10.  Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 art. 6 ust. 2

11.  Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 art. 5 ust. 1

12.  Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 art. 4 ust 4

13.  Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591 atr.4 ust. 1