„Nie za mało mamy czasu, ale za wiele tracimy”
Seneka
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie
Jeden z najsłynniejszych cytatów Seneki, stoickiego filozofa i dramaturga, pochodzi z eseju „O krótkości życia”. W swoim moralistycznym opowiadaniu Seneka przypomina nam o przemijaniu naszego najważniejszego zasobu, czyli czasu. To wartościowa lektura dla każdego, kto chce w pełni wykorzystać swój potencjał. To słynne dzieło jest też gotową instrukcją, jak odzyskać kontrolę nad swoim życiem, aby w pełni się nim cieszyć.
Autor zachęca nas do uświadomienia sobie czynników, które sprawiają, że życie wydaje się przemijać zbyt szybko. Nadmierna ambicja, poświęcanie całego czasu innym, czy angażowanie się w niepotrzebne spory, to tylko kilka z wymienionych w książce, marnujących nam życie przewinień. Seneka uważał, że naprawdę żyjemy krótko, ponieważ nasze życie jest wypełnione stresem i pogoniom za bogactwem. Jak zatem odzyskać własne życie? Na to pytanie postaram się odpowiedzieć w niniejszym opracowaniu.
Kim był Seneka
Seneka był filozofem, dla którego kwestie finansowe były bardzo ważne w życiu. Ale jak filozof stoicki może być jednym z najbogatszych ludzi w Cesarstwie Rzymskim? Ten paradoks sprawia, że Seneka jest jedną z najbardziej fascynujących postaci starożytności. Jednak majętność, to tylko jeden z wielu interesujących aspektów jego życia.
Lucius Annaeus Seneca, zwany filozofem, urodził się w Kordobie (miasto w południowej Hiszpanii), ponad 2000 lat temu. Był synem Seneki Starszego, znanego pisarza rzymskiego, a później stryjem znanego poety Lukana. W młodości kształcił się w Rzymie, gdzie rozpoczął również karierę polityczną jako urzędnik finansowy.
Jego życie uległo gwałtownemu zwrotowi w 41 r. n.e., gdy cesarzem został Klaudiusz. Nowy władca Imperium Rzymskiego zesłał Senekę na Korsykę w związku z domniemanym cudzołóstwem z Julią Liwillą, siostrzenicą cesarza i siostrą Kaliguli. Na wygnaniu Seneka pisał listy do matki, w których pocieszał ją i podnosił na duchu.
Osiem lat później, Agrypina, matka przyszłego cesarza Nerona i żona Klaudiusza, umożliwiła Senece powrót do Rzymu i objęcie przez niego funkcji wychowawcy i doradcy jej syna. Neron stał się później jednym z najbardziej znanych cesarzy w historii Cesarstwa Rzymskiego, do czego niewątpliwie przyczyniły się nauki Seneki. Nic dziwnego więc, że spore bogactwo filozofa pojawiło się w większości podczas służby u Nerona. Warto w tym miejscu nadmienić, że śmierć Seneki w 65 r. n.e. nastąpiła z rozkazu samego Nerona. Władca sądził, że Seneka był częścią spisku przeciwko niemu, którego celem było pozbawienie go życia, i zastąpienie Gajuszem Pizonem.
We wszystkich burzliwych okresach żwota Seneki, stoicyzm pozostawał stałym elementem jego życia. Fascynacja filozofią pochodziła od Attalusa, stoickiego filozofa, który był jego pierwszym nauczycielem w Rzymie. Seneka był także wielbicielem Katona, którego imię regularnie pojawia się w jego pismach. Jednak ten starożytny poeta nie ograniczył się tylko do stoicyzmu. W swoich pracach bardzo często zapożyczał z innych szkół. Na przykład kilkakrotnie cytował Epikura
Jak powstał esej: „O krótkości życia”.
Zanim przejdziemy do głównego przesłania zawartego w utworze, zapoznajmy się z jego genezą. „De Brevitate Vitae” to oryginalny, łaciński tytuł dzieła, które jest właściwie listem adresowanym do Paulina, przyjaciela Seneki i ważnego rzymskiego dostojnika. Najprawdopodobniej chodzi tutaj o Pompejusza Paulinusa. Historycy datują powstanie utworu na około 49 roku naszej ery. Z tekstu dowiadujemy się, że Paulin był „praefectus annonae”, czyli urzędnikiem nadzorującym dostawy zboża do Rzymu. Wymownym fragmentem listu jest prośba, a właściwie błaganie Paulina, aby ten przeszedł od podsumowania zapasów zboża do podsumowania swojego życia.
Główne przesłanie autora książki
Chociaż esej jest dosyć krótki, to zawiera bardzo dużo wartościowych przemyśleń autora. Znajdziemy tam także wiele zaleceń, czy wręcz gotowych „przepisów” na udane życie. Najważniejsze przesłanie, jakie Seneka kieruje do Paulina dotyczy czasu, którego również dzisiaj każdemu brakuje. Autor wyjaśnia, że długość życia człowieka nie stanowi tutaj problemu.
Marnowanie czasu jest najgorszą rzeczą, jaką możemy sobie zrobić. Jest oczywiście wiele spraw do załatwienia i ludzi, którzy zabierają nasz cenny czas. Jednak Seneka mówi wprost, że należy „skąpić” swoim cennym czasem. Musimy być także podejrzliwi wobec wszelkich działań, które zajmują dużo czasu.
„Nie znajdziesz nikogo, kto by chciał między innych rozdzielać swoje pieniądze, a przecież jak wielu rozdaje innym swe życie! Skąpcami są w zachowywaniu odziedziczonego majątku, ale są największymi marnotrawcami, jeśli chodzi o stratę czasu, jedynego dobra, wobec którego skąpstwo i chciwość jest cnotą”.
Seneka, „Pisma filozoficzne”, t. I., wyd. II, Pax, Warszawa 1965
Życie człowieka jest dla niego najcenniejsze
Seneka pyta retorycznie, czy jest sens cenić coś ponad swoje jedyne życie? Nie ma wątpliwości, że nie ma na tym świecie nic cenniejszego. Jednak zdaniem autora poświęcamy nasze jedyne życie, aby inni nas polubili, lub aby zdobyć pieniądze, których nie możemy użyć w grobie. Głównym powodem dla którego tak czynimy jest fakt, że zapominamy że czas jest ograniczony, i że niebawem umrzemy.
„.Żyjecie, jak gdybyście mieli żyć wieki, że nawet nigdy nie pomyśleliście o swej znikomości, że nie zwracacie uwagi, jak wiele już czasu ubyło, trwonicie go jednak w ten sposób, jakbyście zawsze mieli pełną, a nawet niewyczerpaną miarę, gdy tymczasem ten właśnie dzień, który poświęcacie bądź jakiejś osobie, bądź jakiejś sprawie, jest może – ostatni”.
Seneka, „Pisma filozoficzne”, t. I., wyd. II, Pax, Warszawa 1965
Pogoń za sukcesem
Na przykładzie Rzymian, którzy odnieśli wielki sukces, Seneka pokazuje, że wielkie osiągnięcia mają wysoką cenę. Życie w pośpiechu, wypełnione obowiązkami, pozbawione jest wolnego czasu. Autor wspomina Augusta Cezara, uważanego za jednego z najwybitniejszych Rzymian, który nieustannie głośno pragnął wytchnienia od zbyt wielu obowiązków. Zdaniem Seneki, August Cezar rozpaczliwie pragnął spokojnego życia.
„Tą słodką, choć w gruncie rzeczy złudną pociechą, że przecież raz kiedyś żyć zacznie dla siebie, uprzyjemniał swe trudy”.
Seneka, „Pisma filozoficzne”, t. I., wyd. II, Pax, Warszawa 1965
August spędził życie na licznych podbojach i wyprawach, ale według Seneki nie miał nawet kontroli nad własnym życiem, ponieważ nie mógł swobodnie korzystać ze swojego czasu tak, jak chciał. Pisarz chciał nam pokazać, że sukces i wielkość, do której dążą ludzie, może być straszliwą pułapką. Zbyt duża ilość obowiązków, przyćmiewa jedyne życie, jakie mamy. Seneka formułuje twierdzenie, że lepiej byłoby żyć tak, jak chcesz, niż rządzić światem
Żyć z obowiązkiem i celem
Seneka uważał, że należy robić w życiu miejsce na wypoczynek, ale życie samym wypoczynkiem jest bezsensowne. Wspominał o ludziach, którzy nigdy w swoim życiu nie muszą nawet „kiwnąć palcem” i przez to oduczyli się podstawowych umiejętności. Ludzie tacy nie posiadają żadnego celu w życiu. Życie zgodnie z określonym wcześniej celem jest wymagane, aby naprawdę żyć. Musi być to jednak cel, który ktoś osobiście posiada i kontroluje.
Seneka krytycznie odnosił się także do nadmiernego luksusu i robienia wszystkiego na pokaz. Ludzi, którzy w taki sposób postępują, nazywał „bezczynnie zajętymi”. Uważał, że w ten sposób marnują oni swoje jedyne życie na próżne zajęcia. Filozof potępiał także osoby przejmujące się wyglądem swoich włosów. Koncentrując się zbytnio na tym, jak wyglądamy, marnujemy nasz najcenniejszy skarb, jakim jest czas.
Przejęcie kontroli nad własnym życiem
Seneka namawiał nas do zakwestionowania naszego życia i zadania sobie pytania, jaki mamy dowód na to, że naprawdę żyjemy. Większość z nas prowadzi życie, które równie dobrze można by nazwać zwykłą egzystencją. Aby zacząć naprawdę żyć, musimy zacząć panować nad sobą. Może się to odbywać przez dążenie do wyznaczonych celów, lub przez sensowną zabawę. Autor porównuje życie większości ludzi do łodzi, która nigdy nie opuszcza portu.
„Powiesz może, że wiele podróżował ktoś, kogo zaraz po opuszczeniu portu porwała gwałtowna burza i rzucała nim w tym i tamtym kierunku, a wichry szalejące na przemian z różnych stron gnały go tym samym morskim szlakiem dokoła? Nie podróżował wiele, ale nim wiele miotała burza”.
Seneka, „Pisma filozoficzne”, t. I., wyd. II, Pax, Warszawa 1965
Podsumowanie i najważniejsze wnioski
Najważniejszą lekcją z książki „O krótkości życia” jest przesłanie o konieczności szanowania czasu i unikanie marnowania go na nieproduktywne działania. Większość ludzi nawet to rozumie, ale, czy naprawdę w taki sposób żyją? Nauki Seneki są prawidłami, które intuicyjnie przeczuwamy i rozumiemy, a jednocześnie nie potrafimy wprowadzić ich w życie. Pozwalamy sobie na wiele rzeczy, które zabierają nam cenny czas i energię.
Zastanówmy się, czy nasze działania przynoszą nam korzyść, i czy są warte poświęcanego im czasu? Jeśli nie, odrzućmy je bez wahania. Nawet jeśli inni ludzie nie będą pochwalać takiego zachowania. Seneka zachęcał nas do przeanalizowania tego, jak żyliśmy do tej pory. Każda chwila się liczy, dlatego warto wykorzystać nasz czas jak najlepiej.
Esej „O krótkości życia” uświadamia nam, że możemy umrzeć w każdej chwili. Warto o tym pamiętać na każdym etapie swojego życia. Większość ludzi uświadamia sobie, że ich czas dobiega końca dopiero wtedy, kiedy jest już za późno na zmiany. Refleksja niestety przychodzi zbyt późno.
Znany amerykański przedsiębiorca Steve Jobs, opowiedział kiedyś w jednym z wywiadów o swoim sposobie na szczęśliwe i produktywne życie. Twórca firmy Apple codziennie rano stawał przed lustrem i zadawał sobie następujące pytanie:
„Czy jeśli dziś byłby ostatni dzień mojego życia, to byłbym szczęśliwy, robiąc to, co robię teraz?”.
Steve Jobs
Jeżeli odpowiedź brzmiała nie, to był to sygnał, że trzeba coś zmienić.
Autor opracowania: Andrzej Rus
