Koszty Rodzajowe, a inne Układy Kosztów w Ewidencji Księgowej

Ewidencjonowanie kosztów wyłącznie według kryterium rodzajowego, jest z pewnością najprostszym rozwiązaniem, z którego zresztą chętnie korzysta wiele mniejszych jednostek. Tego typu układy kosztów w ewidencji księgowej są bardzo popularne w przedsiębiorstwach. Istnieją jednak pewne ograniczenia, jakie uniemożliwiają wybór takiego wariantu.

Kilka przykładów znajdziemy w publikacji Edwarda Nowaka „Rachunek kosztów przedsiębiorstwa”. Zdaniem autora „ewidencja kosztów tylko w układzie rodzajowym nie dostarcza jednakże informacji niezbędnych w procesie kontroli poziomu ponoszonych kosztów. Chodzi tutaj zwłaszcza o kontrole kosztów ponoszone przez poszczególne jednostki wewnętrzne przedsiębiorstwa i ocenę osób odpowiedzialnych za kształtowanie się kosztów w tych jednostkach[1]”. 

Sytuacja przytoczona powyżej, może mieć miejsce głównie w dużych firmach,  jednak dla większości firm produkcyjnych „ważnym problemem jest także kontrola poziomu kosztów ponoszonych na wytwarzanie poszczególnych produktów [2]”. Reasumując; prezentacja kosztów tylko w układzie rodzajowym, kładzie nacisk  jedynie na rodzaj poniesionego kosztu, natomiast w mniejszym stopniu wskazuje cel, w jakim koszt ten poniesiono.

Układy kosztów w ewidencji księgowej

Sposób ewidencji kosztów w jednostce, musi być zgodny z obowiązującymi przepisami, a w szczególności z wymogami sprawozdawczymi zawartymi  w ustawie o rachunkowości [3]. W załączniku nr 1 ww. ustawy znajdziemy „zakres informacji wykazywanych w sprawozdaniu finansowym, o którym mowa w art. 45 ustawy, dla jednostek innych niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji [4]”. Obok wzoru bilansu, zestawienia zmian w kapitale własnym, czy rachunku przepływów pieniężnych, znajdziemy tam wymaganą przez ustawodawcę formę rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym i kalkulacyjnym.

Dwa warianty prezentacji rachunku zysków i strat wynikają z dwóch sposobów ewidencji kosztów podstawowej działalności operacyjnej w przedsiębiorstwie. Dla ewidencji kosztów w układzie rodzajowym jest to wariant porównawczy, natomiast dla ewidencji kosztów w układzie funkcjonalno-kalkulacyjnym, będzie to wariant kalkulacyjny.

        Istnieje także możliwość korzystania jednocześnie z układu rodzajowego i funkcjonalno-kalkulacyjnego, czyli odpowiednio zespołu czwartego i piątego planu kont. Przy rozbudowanym rachunku kosztów prowadzonych równolegle w obu wariantach, stosuje się zasadę pierwszeństwa ewidencji w układzie rodzajowym, a następnie w układzie funkcjonalno-kalkulacyjnym. Stosowanie rozszerzonego wariantu ewidencji kosztów najbardziej zasadne jest w dużych jednostkach gospodarczych prowadzących zróżnicowaną działalność.

Poniższa tabela przedstawia zależność między metodą ustalania wyniku finansowego a rodzajem prowadzonej ewidencji kosztów.

[1] E. Nowak „Rachunek kosztów przedsiębiorstwa, Wydawnictwo i doradztwo »Ekspert« Wrocław 2005.

[2] E. Nowak „Rachunek kosztów przedsiębiorstwa, s. 75

[3] Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591

[4] Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Załącznik nr 1