Historia logistyki jest ściśle związana z historią wojska. Nazwa „logistyka” pochodzi od greckiego „logos”, który oznacza słowo; rozum, rachunek, ale także; prawidłowo myślący, czy sztuka liczenia. Wszystkie te atrybuty razem, a także każdy z osobna mogą mieć ogromny wpływ na wygranie lub przegranie wojny czy choćby pojedynczej bitwy.
Dlatego już w starożytnej Macedonii król Aleksander Macedoński (zwany też wielkim), nakazywał każdego żołnierza dodatkowo wyposażać w konia jucznego z zaopatrzeniem, prowadzonego przez niewolnika. O skuteczności takiej strategii może świadczyć fakt, że Macedonia pod panowaniem Aleksandra Wielkiego była przez pewien okres najpotężniejszym państwem świata. Z tego artykułu dowiesz się, jak przebiega zarządzanie logistyką w transporcie. Dodatkowo poznasz definicję, oraz genezę logistyki.
Spis treści
- Geneza logistyki.
- Początki współczesnej logistyki
- Definicja logistyki
- Procesy logistyczne
- Klasyfikacja transportu
- Definicja oraz funkcje transportu
- Podział transportu
- Wybór środka transportu
- Zarządzanie środkami transportu
Zarządzanie logistyką w transporcie, wprowadzenie
Za twórcę naukowego podejścia do logistyki, uważany jest cesarz Bizancjum Leon VI.
W traktacie wojennym pt. Sumaryczne wyłożenie sztuki wojennej, uznawał on logistykę (obok strategii i taktyki), jako jeden z istotnych elementów sztuki wojennej. Poniższy fragment tego dzieła, bardzo trafnie nakreśla istotę logistyki.
„Jest rzeczą logistyki, żeby żołd był wypłacany, wojsko odpowiednio uzbrojone i uszeregowane, wyposażone w działa i sprzęt wojenny, żeby potrzeby wojska były dostatecznie i w odpowiednim czasie zaspokojone, a każda wyprawa wojenna odpowiednio przygotowana, to znaczy przestrzeń i czas odpowiednio obliczone, obszar oszacowany z uwzględnieniem ruchu wojsk, a także siły oporu przeciwnika…” [1].
Współczesne rozumienie logistyki zapoczątkowała wydana w 1837 roku przed A.H Jominiego publikacja pt.: „Zarys sztuki wojennej”. Autor opisuje logistykę jako praktyczną sztukę przemieszczania armii, która wymaga ciągłego zaopatrzenia. Podobnie jak dla wielu innych dziedzin nauki, II wojna światowa była dla rozwoju logistyki przełomowym okresem.
W tym właśnie czasie Departament Obrony USA powołał specjalne zespoły, których zadaniem był rozwój matematycznych modeli planowania oraz ich zastosowanie w rozwiązywaniu problemów zaopatrzeniowych armii amerykańskiej. W ten sposób powstały podwaliny matematycznej nauki planowania, znanej dziś pod nazwą badań operacyjnych, jak też ekonomicznej dyscypliny naukowej – logistyki (F. J. Beier, 2004, s. 15).
Pod koniec lat 50. logistyka przestałą już być tylko domeną armii. Opublikowano wtedy badania nad współzależnością kosztów transportu lotniczego oraz kosztów utrzymania zapasów w procesie dystrybucji towarów. Do tej pory zwracano uwagę głównie na wysokie koszty transportu, okazało się, jednak że równie albo nawet ważniejsze są całościowe koszty transportu i gospodarki zapasami. Powstały nowe pojęcia takie jak „logistyka dystrybucji” czy „logistyka sprzedaży”. Jedną z pierwszych osób, która zwracała uwagę na możliwości w zakresie dystrybucji, był amerykański ekspert zarządzania Peter Drucker, który w 1962 roku opublikował w magazynie Fortune artykuł pod tytułem „Ciemny kontynent gospodarki”.
W kolejnych latach, w miarę rozwoju dyscypliny dostrzeżono także inne aspekty zarządzania logistycznego takie jak logistyka zaopatrzenia, logistyka produkcji czy logistyka transportu jednak przez długi jeszcze czas były one rozpatrywane oddzielnie. Dopiero na przełomie wieków XX i XXI, zrozumiano, że efektywne zarządzanie strumieniem materiałów i produktów jest możliwe tylko poprzez integrację działań wszystkich uczestników procesu logistycznego. Dało to początki całościowemu podejściu, określanemu jako łańcuch dostaw.
Definicja logistyki
Żeby właściwie zrozumieć pojęcie logistyki, należy uświadomić sobie, że składają się na nią dwa elementy, procesy logistyczne oraz zarządzanie tymi procesami. Procesy logistyczne polegają na fizycznym przemieszczaniu materiałów i produktów, oraz przepływie informacji z tym związanej. Natomiast zarządzanie procesami logistycznymi to dbałość o to, aby przepływ towarów materiałów i produktów, był sprawny i ekonomicznie uzasadniony.
Obydwa te elementy uwzględnia definicja opracowana przez główną w świecie amerykańską organizację logistyczną: CLM (ang. Council of Logistics Menagement), od 2005 roku działającą pod nazwą: Rada Profesjonalistów Zarządzania Łańcuchem Dostaw (ang. Council of Suply Chain Management Professionals). Określają oni logistykę jako:
„Proces planowania, implementacji i kontroli wydajnego, efektywnego kosztowo przepływu i składowania: surowców, półproduktów, wyrobów gotowych oraz adekwatnej informacji, z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu realizacji oczekiwań klientów”[2].
Powstało również wiele prostych definicji, zawierających się w kilku słowach. Jedną z nich znajdziemy w „Kompendium wiedzy o logistyce”. Autorka Elżbieta Gołębska [3] określa logistykę jako:
„Zarządzanie całym łańcuchem dostaw”
Autorem kolejnej definicji jest dr inż. Zygmunt Białka. Zaproponowana przez niego definicja również opisuje zarówno procesy logistyczne jak też zarządzanie nimi.
„Logistyka to część procesu w systemie (łańcuchu) dostaw, która planuje, wdraża, steruje i kontroluje, skutecznym oraz efektywnym przepływem osób, towarów, informacji, usług i kapitału od miejsca wytworzenia (wydobycia) do miejsca wykorzystania (i odwrotnie) w celu spełnienia wymagań klientów”.
Procesy logistyczne, zarządzanie logistyką w transporcie
Proces logistyczny to uporządkowany łańcuch operacji związany z przepływem materiałów. Efektem procesu logistycznego jest usługa logistyczna. Usługa logistyczna jest to z kolei przetransportowanie lub magazynowanie produktu logistycznego w jakości, ilości i w czasie zgodnym z oczekiwaniami klientów[5].
Do procesów logistycznych zaliczyć można:
- prognozowanie zaopatrzenia,
- dokonywanie zamówień,
- zaopatrzenie, magazynowanie i zarządzanie zapasami,
- zasilanie stanowisk pracy w materiały, surowce, podzespoły,
- pakowanie i konfekcjonowanie,
- transport,
- gospodarkę opakowaniami,
- gospodarkę odpadami produkcyjnymi,
- przepływ informacji,
- serwis,
- gromadzenie przetwarzanie i przekazywanie informacji związanych z powyższymi czynnościami.
Wszystkie procesy logistyczne powinny spełniać warunki określane jako zasada 6 W, tzn.:
- właściwy towar,
- we właściwej ilości,
- we właściwym czasie,
- na właściwe miejsce,
- o właściwej jakości,
- po właściwych kosztach.
Całość tych zintegrowanych procesów tworzy system logistyczny
Zarządzanie logistyką w transporcie, klasyfikacja transportu
Transport towarzyszy ludzkości od samego początku rozwoju cywilizacji. Jest to dział gospodarki który zwiększa użyteczność, a tym samym wartość dóbr przez ich przemieszczanie w przestrzeni. Taka jest też ogólnie przyjęta definicja transportu.
Według Wikipedii;
„Transport to przemieszczanie ludzi, ładunków, (przedmiot transportu) w przestrzeni przy wykorzystaniu odpowiednich środków (środków transportu)”.
Wspominany już wcześniej dr inż. Zygmunt Białka definiuje transport jako:
„Przemieszczanie w przestrzeni, przy użyciu odpowiednich środków, osób, ładunków (masy) lub energii z zapewnieniem ich przybycia w dobrym stanie, we właściwym czasie i przy akceptowalnym poziomie kosztów, celem udostępnienia użytkownikom”.
Wyróżniamy dwie podstawowe funkcje transportu; pierwotną i wtórną. Podstawową pierwotną funkcją transportu jest przewóz oraz związany z tym przewozem przeładunek, natomiast funkcją wtórną jest zabezpieczenie, czyli budowa i utrzymanie dróg.
Proces transportowy składa się z dwóch podstawowych elementów, transportu oraz spedycji. Przypomnijmy, że transport to przemieszczanie w przestrzeni przy użyciu odpowiednich środków, natomiast spedycja to czynności związane z organizacją tego transportu. Poniżej ogólna definicja spedycji, którą znajdziemy w wykładzie dr inż. Zygmunta Białki.
„Spedycja zespół czynności związanych z organizacją procesu transportowego. Cel przygotowanie przewozu, przekazanie i załadowanie ładunku, czuwanie nad prawidłowym przebiegiem procesu przewozowego, przyjęcie ładunku ze środka transportu i rozładunek tego środka oraz wykonanie wszelkich niezbędnych czynności związanych z zakończeniem procesu transportowego”.
Z punktu widzenia ekonomii transport polega na odpłatnym świadczeniu usług, których rezultatem jest najczęściej przemieszczenie osób i ładunków. Wynika z tego podstawowy podział transportu na transport pasażerski oraz towarowy.
Na transport w ujęciu całościowym składa się 5 głównych gałęzi:
- Transport samochodowy (drogowy),
- Transport kolejowy,
- Transport wodny (śródlądowy oraz morski),
- Transport lotniczy,
- Transport przesyłowy (rurociągowy),
Transport samochodowy
Transport samochodowy jest najważniejszą gałęzią transportu. W krajach Unii Europejskiej 45.6 % przewozów realizowanych jest tą drogą. Jest to gałąź transportu w której do przemieszczania ładunków lub pasażerów wykorzystuje się kołowe środki transportu (np. pojazdy samochodowe). Podstawową zaletą transportu samochodowego jest duża gęstość dróg, co sprawia że istnieje możliwość dowiezienia ładunku lub pasażera bezpośrednio na miejsce przeznaczenia. Do wad możemy zaliczyć stosunkowo wysoki koszt, oraz negatywny wpływ na środowisko naturalne.
Transport kolejowy
Transport kolejowy plasuje się na trzecim miejscu pod względem masy ładunkowej w przewozach międzynarodowych. Najczęściej stosowany w przewozach na średnie i dalekie odległości. Główną zaletą jest znaczna gęstość sieci dróg i punktów transportowych, oraz prędkość przewozu, która wykazuje tendencję wzrostową. Do wad należy zaliczyć dłuższy w porównaniu z transportem samochodowym czas dostawy.
Transport wodny
Transport morski obsługuje największą część obrotów międzynarodowej wymiany towarowej. Szacuje się, że przypada na niego blisko 2/3 obrotów handlu światowego.
Korzystanie z tego rodzaju środka transportu w handlu międzynarodowym jest najbardziej opłacalne w przewozach na dalekie odległości. Główną zaletą transportu morskiego jest jego uniwersalność, ponieważ statki mogą przewozić praktycznie wszystko. Wadą ograniczającą nieco wartość transportu morskiego jest: mała prędkość eksploatacyjna, czasochłonne operacje portowe, co w praktyce uniemożliwia przewożenie ładunków bardziej wartościowych.
Transport lotniczy
Obecnie transport lotniczy to prężnie rozwijająca się gałąź transportu, zarówno w przewozach pasażerskich jak również towarowych. Główną zaletą jest jej szybkość, natomiast wadą wysoki koszt. Biorąc pod uwagę rosnący popyt przesyłek „dom-dom”, można zakładać znaczny wzrost popularności transportu lotniczego w najbliższych latach.
Transport przesyłowy (rurociągowy)
Transport rurociągowy dotyczy głównie przesyłania ropy naftowej oraz produktów pochodnych wody i gazu ziemnego. Transportowanie przesyłowe dużych ilości ropy czy gazu ziemnego jest znacznie bardziej opłacalne niż przy wykorzystaniu innych środków transportu. Podstawową zaletą transportu rurociągowego jest niski koszt w przeliczeniu na jednostkę oraz duża przepustowość, natomiast główną wadą jest ograniczona dostępność.
Transport możemy podzielić też w oparciu o różne kryteria;
- Ze względu na rodzaj środowiska w którym transport się odbywa wyróżniamy
– lądowy: naziemny, nadziemny, podziemny, szynowy, bezszynowy,
– wodny,
– powietrzny,
– przesyłowy
– miejski
– wewnątrzzakładowy/wewnętrzny,
2. Ze względu na rodzaj środka transportu:
– transport daleki (kolejowy, kołowo-drogowy, linowy, lotniczy, wodny
Śródlądowy, morski, mieszany,
– transport bliski (dźwigowy, wózkowy, przenośnikowy)
3. Dodatkowo możemy wyróżnić także transport mieszany, odbywający się więcej niż
jedną gałęzią transportu. W transporcie mieszanym wyróżniamy:
- transport kombinowany
- transport bimodalny
- transport intermodalny
- transport multimodalny
Zarządzanie logistyką w transporcie, środki transportu
Ogólna sytuacja, oraz duża konkurencja na rynku wymuszają na firmach szukanie możliwości obniżenia kosztów związanych z logistyką. Oszczędności nie omijają także sfery transportu. Duży udział wydatków na transport w ogólnych kosztach logistycznych sprawia, że optymalizacja kosztów transportu znacząco przyczynia się do kondycji finansowej większości firm.
Podstawową kwestią do rozstrzygnięcia przez właścicieli czy menadżerów przedsiębiorstw jest decyzja o wyborze z transportu własnego lub obcego. Decyzja wbrew pozorom nie jest prosta. Należy wziąć pod uwagę wiele czynników. Zarówno jedno i drugie rozwiązanie posiada zalety i wady, co przedstawia poniższe zestawienie.
Główne zalety używania własnych środków transportu.
- środki transportowe mogą być konstruowane jako specjalistyczne, do transportu określonych wyrobów;
- osoba kierująca pojazdem może zostać wysłana na specjalistyczny kurs; wtedy może wykonywać pracę jako przedstawiciel przedsiębiorstwa;
- osoba kierująca ma możliwość i na pewno będzie motywowana także do dystrybucji produktów;
- środki transportowe mogą mieć logo przedsiębiorstwa (w ten sposób reklamuje się przedsiębiorstwo);
- dyrekcja ma pełną możliwość kontrolowania środków transportowych i wykonywanych przez nie czynności.
Podstawowe wady używania własnego transportu.
- wysokie koszty nabycia pojazdów
- konieczność zatrudnienia dodatkowych pracowników do obsługi
- ponoszenie kosztów ubezpieczenia ora napraw pojazdów
- odpowiedzialność za zdarzenia nadzwyczajne (wypadki, awarie)
Zalety używania obcego środka transportu
- zmniejszenie nakładów inwestycyjnych na transport
- brak kosztów utrzymania środków transportu
- brak kosztów związanych z wynagradzaniem pracowników
- brak odpowiedzialności za zdarzenia nadzwyczajne
- proporcjonalność kosztów transportu do wielkości produkcji
Wady używania obcego środa transportu
- problemy z wyborem optymalnego przewoźnika
- brak możliwości pełnej kontroli
Zarządzanie logistyką w transporcie, podsumowanie
Zarządzanie logistyczne w transporcie pozwala na pełne wykorzystanie wszystkich możliwości dostępnych na rynku transportowym. Wybór odpowiedniej gałęzi transportu pozwoli na uzyskanie dużych korzyści strategicznych, jakościowych oraz finansowych.
Sprawny proces planowania pozwala na znaczne oszczędności, oraz skrócenie czasu potrzebnego na transport. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej otwiera przed przedsiębiorcami zupełnie nowe możliwości, a skuteczne zarządzanie logistyczne pozwoli w pełni je wykorzystać.
Bibliografia
- Dobrzyński M.: Logistyka, Instytut Zarządzania i Marketingu, Białystok 1999
- Beier J.F., Rutkowski K.: Logistyka, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1993,
- Kompendium wiedzy o logistyce. PWN, Warszawa – Poznań 1999.
- Henryk Babis Transport. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008,
- Krzysztof Ficoń: Logistyka ekonomiczna : procesy logistyczne. Warszawa: BEL 2008.
